Ο ζωγράφος του «μαγικού ρεαλισμού» Γιάννης Νίκου εξηγεί:

«Ηρωισμός είναι όταν ξεπερνάμε τον εαυτό μας»

Συνέντευξη στον Γιώργο Πισσαλίδη.
Το να βρει κανείς έναν πολιτικό ή έναν δημοσιογράφο, που να πρεσβεύει κάτι αντίθετο σε οτιδήποτε θεωρείται σήμερα δεδομένο και «πολιτικά ορθό» είναι δύσκολο. Το να βρει όμως ένα καλλιτέχνη, ο οποίος τολμά να διοχετεύει την δημιουργικότητα του προς μη πολιτικά ορθές κατευθύνσεις είναι ακόμη πιο δύσκολο. Ένας τέτοιος καλλιτέχνης είναι ο Γιάννης Νίκου, ο οποίος από τον Βορρά της ελληνικής γης, ασχολείται με την ζωγραφική. Και ασχολείται με πλευρές, που δεν φαίνεται να έχουν ιδιαίτερη «πέραση» στην Ελλάδα του σήμερα. Δεν τον εκθειάζουν οι «κουλτουριάρικες εφημερίδες».
Παρ’ όλα αυτά, ως γνήσιος δημιουργός καταφέρνει να επιβιώνει ως νησίδα, μέσα σε έναν ωκεανό «στρατευμένης τέχνης». Θεωρούμε ότι αξίζει να διαβάσετε αυτά που έχει να μας πει.

Ερώτηση: Η έκθεση σας αποκαλείται «Ο Μαγικός ρεαλισμός του Γιάννη Νίκου». Τι σημαίνει μαγικός ρεαλισμός;
* Ο μαγικός ρεαλισμός είναι το βασίλειο της φαντασίας στη νιοστή δύναμη. Αγγίζει τις σφαίρες του εξωπραγματικού, του μεταφυσικού, του φανταστικού. Είναι τα οράματα που έχουμε, οι εφιάλτες μας, οι ελπίδες μας, ο καλύτερος κόσμος που οραματιζόμαστε Όλα αυτά είναι μέρος του μαγικού ρεαλισμού.

Ερώτηση: Ποιοι ζωγράφοι σας ενέπνεαν, όταν ξεκινήσατε την καριέρα σας;
* Πάντα με εμπνέει η ζωγραφική με αρχές, βάθος και βάση, όλα τα κλασικά στοιχεία της ζωγραφικής. Με άρεσαν πολύ οι Φλαμανδοί ζωγράφοι, ο Μπρέγκελ, αλλά και ο Μπος, άνθρωποι που ήταν η αρχή του σουρεαλισμού.

Ερώτηση: Πάντως στους πίνακες σας, όταν θέλετε να περιγράψετε την ανθρώπινη βλακεία, παραπέμπετε στον Μπρύγκελ και τον Μπος.
* Έτσι είναι. Με συγκινεί το βάθος που έχει αυτή η ζωγραφική και αυτούς τους ζωγράφους δεν θα τους αντιγράψεις, αλλά με ένα σύγχρονο τρόπο θα πεις πράγματα μέσα από μια οπτική που έχει διαμορφωθεί σε μια άλλη εποχή.

Ερώτηση: Τι είναι εκείνο που σας έκανε να δημιουργήσετε ένα συμβολικού και ονειρικού στυλ μεν, αλλά πάντα επικό και ηρωικό έργο;
* Το ηρωικό λειτουργεί σε όλα τα μεγάλα θέματα που με απασχολούν. Είναι η έξαρση του ανθρώπου όταν υπερβαίνει τα κλασσικά όρια του και ανεβαίνει σε άλλες σφαίρες. Μου αρέσει και σαν θέμα και σαν σύνθεση.

Ερώτηση: Θυμάμαι ότι είχατε δηλώσει κάπου ότι «το ηρωικό στοιχείο είναι μέσα στην ψυχολογία και τις αξίες μου».
* Βεβαίως, το αισθάνομαι και μέσα μου αυτό το πράγμα. Τρελαίνομαι για το έπος. Θέλω πολλές φορές να μου βγει ένα έργο επικό γιατί ξεπερνά¬ει το ανθρώπινο. Πρέπει στον άλλον που το βλέπει, να του δώσω την ευκαιρία να ανέβει σε ένα διαφορετικό επίπεδο από αυτό που ζει.

Ερώτηση: Τι σημαίνει για σας ηρωισμός;
* Είναι όταν ξεπερνάμε με αυταπάρνηση, όταν δεν μας ενδιαφέρει πια ο εαυτός μας, αλλά να υπηρετήσει μια μεγάλη ιδέα. Όταν το καταφέρει κάποιος και αυτό δεν είναι εύκολο, έχει γίνει υπεράνθρωπος, έχει ξεφύγει από τον άνθρωπο. Γιατί ο καθένας είναι του στυλ: «Ωχ ρε αδελφέ, εγώ θα σώσω την Ελλάδα;» Έτσι τα βλέπουν οι περισσότεροι.

Ερώτηση: Πως θα μπορούσε να σωθεί η Ελλάδα;
* Όχι πάντως με τον τρόπο που πάνε να την σώσουν. Μόνο με ατομική ευθύνη σώζεται η Ελλάδα, αλλά επειδή αυτό είναι πολύ συλλογικό, είναι απραγματοποίητο.
Πρέπει όλοι να έχουμε το συλλογικό όραμα, την συλλογική θέληση για να πετύχουμε αυτήν την υπέρβαση. Είμαστε όλοι πολύ χοϊκοί, πολύ ανθρώπινοι και μικροί. Μας ενδιαφέρει πρώτιστα η τσέπη μας, η υγεία μας, η οικογένεια μας και λίγο πιο πέρα και εκεί όλα σταματάνε. Η Ελλάδα είναι κάτι παραπάνω.

Ερώτηση: Τι σημαίνει να ασχολείστε με ιστορικές προσωπικότητες, όπως ο Κολοκοτρώνης ή μυθολογικές όπως ο Προμηθέας;
* Όλοι αυτοί οι ήρωες που ζωγραφίζω είναι ο καθένας μία ξεχωριστή προσωπικότητα, που όλοι έκαναν αυτήν την υπέρβαση που λέγαμε. Ας πάρουμε τον Κολοκοτρώνη. Χωρίς τον Κολοκοτρώνη δεν θα είχε απελευθερωθεί η Ελλάδα. Ήταν «Φωτιά και Τσεκούρι στους προσκυνημένους». Εκεί που όλοι τα είχαν δώσει στους κοτζαμπάσηδες και τους αγάδες, εκείνος σήκωνε το παράστημα. Για αυτό τον έκλειναν φυλακή, γιατί δεν μας άρεσε όπως τα έλεγε, ζοριζόμασταν. Τον βγάζαμε όμως έξω για να νικήσει. Μόλις νικούσε, τον ξανακλείναμε. Αυτόν τον άνθρωπο κάποιος έπρεπε να τον τιμήσει. Τον ετίμησα. Εδώ (δείχνει τον πίνακα) ο Προμηθέας χαρίζει το φως και την φωτιά στον άνθρωπο και το κατεστημένο των Θεών τον τιμωρεί. Τον τιμωρεί γιατί αυτός δεν ήταν ένας από τους Θεούς, ήταν απλός Τιτάνας. Τον έδεσαν σε ένα βράχο και κάθε μέρα ένας αετός του έτρωγε το συκώτι γιατί είχε το θάρρος της γνώμης του.

Ερώτηση: Πιστεύετε ότι υπάρχουν σήμερα άτομα ή κινήματα που πιστεύουν στο «Φωτιά και Τσεκούρι» ή ένα πατριωτισμό που ξεπερνάει τα ανθρώπινα;
*Δεν με πάνε εμένα τα ακραία εθνικιστικά, αλλά υπάρχουν άνθρωποι που ενδιαφέρονται πιο πολύ από άλλους, αν θα ονομαστεί η γείτονα Μακεδονία ή Δημοκρατία του Βαρδάρη. Δεν θα τους πω εθνικιστές, αλλά δεν μπορούμε να τα ισοπεδώσουμε όλα σε μια Παγκοσμιοποίηση, σε μια προσπάθεια να μην στεναχωρήσουμε τον γείτονα είτε στην μία πλευρά, είτε στην άλλη.
Στον 21ον αιώνα δεν θα έπρεπε να υπάρχουν εδαφικές διεκδικήσεις. Θα έπρεπε να έχουμε σταθεροποιηθεί σε αυτό που είμαστε με υπευθυνότητα, με σοβαρότητα, με τη σημαία μας. Δεν καταλαβαίνω γιατί μπορεί ακόμα και να υπάρξουν φωνές που αμφισβητούν μια πραγματικότητα που είναι ιστορία 3-4.000 χρόνια.

Ερώτηση: Μιας και ένας από τα αγαπημένα έργα του πατριωτικού κοινού είναι «Η Τριλογία της Άλωσης». Θα μου πείτε τι είναι εκείνο που σας ενέπνευσε;
* Αυτή η ιστορία με καίει πάρα πολύ. Είναι πολύ γνωστό βέβαια, ότι η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε τελειώσει. Υπήρχε μόνο η Κωνσταντινούπολη και λίγο από το Δεσποτάτο του Μυστρά. Ήταν ένα έγκλημα της Δύσης που εγκατέλειψε ένα Χριστιανικό Κράτος τόσο άσπλαχνα. Είχε βέβαια αρχίσει η Δύση το έργο της από το 1204. Το έχω ζωγραφίσει και το 1204 . Είχε υποσκάψει την αδύνατη τότε Βυζαντινή Αυτοκρατορία στο όνομα του Χριστού. Η Δύση λοιπόν εγκαταλείπει την Πόλη στην μοίρα της. Είχε βέβαια ανταγωνισμό, ποιοτικό και πολιτιστικό. Μην ξεχνάμε ότι οι πρόσφυγες από την Κωνσταντινούπολη δημιούργησαν την Αναγέννηση. Αρχίζει όλη η δυτική ζωγραφική και επηρεάζεται από την βυζαντινή αγιογραφία. Το ότι πέσαμε σε μια Τουρκοκρατία για 450- 500 χρόνια, είναι τραγικό. Είναι τραγικό γιατί ήταν τιμωρία στο έθνος που γέννησε φως στον κόσμο.
Ζωγραφίζω την Άλωση, γιατί η προσωπικότητα του Παλαιολόγου με συγκλονίζει. Με συγκλονίζει ο άνθρωπος, που παρόλο που του δόθηκαν οι ευκαιρίες- του είπε ο Μωάμεθ να φύγει και να πάει να διοικήσει το Δεσποτάτο του Μυστρά και δεν θα τον πείραζε. Εκείνος" όμως του είπε: «Δεν είναι στο χέρι μου, ούτε στο χέρι αυτών που μένουν σε αυτήν την πόλη να την παραδώσω» Και όταν βλέπει την τούρκικη σημαία να κυματίζει στην Πύλη της Κωνσταντινουπόλεως λέει το περίφημο: «Δεν υπάρχει ένας Έλληνας να μου πάρει το κεφάλι;» Εκεί τελειώνουν όλα, η εκεί αρχίζουν όλα. Εκεί αρχίζει ο Θρύλος του Μαρμαρωμένου Βασιλιά. Αρχίζει ένας βουβός θρήνος για κάτι που ήταν πολύ μεγάλο και πάρα πολύ θεόπνευστο.

Ερώτηση: Το οποίο όμως δεν έχει ακόμα απελευθερωθεί. Όπως λέει και η Αρβελέρ «είμαστε το μόνο έθνος που δεν απελευθέρωσε την πρωτεύουσα του».
* Έχει δίκιο. Όμως εμάς μας καίνε άλλα πράγματα. Μας καίει η Κύπρος. Εγώ θα πω το πολύ απλό: ότι σε μια ελεύθερη Ευρώπη, σε μια ελεύθερη Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχει ακόμα ένα τείχος σαν το Τείχος του Βερολίνου. Αυτό είναι τρομακτικό. Τι άλλο μπορεί να πει κανένας; Και αυτό γίνεται με τη ν ανοχή όλων των συνεταίρων μας. Το βλέπουν και κανείς δεν κάνει κάτι που είναι όχι απλώς σωστό, είναι επιβεβλημένο να γίνει.

Ερώτηση: Είστε αν όχι ο μόνος, τουλάχιστον ένας από τους ελάχιστους που ζωγραφίζει έν έτει 2009, επικούς πίνακες έστω και αν συνδέει το επικό ηρωικό στοιχείο με το ονειρικό. Τι πιστεύετε ότι φταίει; Κάποιος έπρεπε να καλύψει αυτό το κενό.
* Ναι, αλλά γιατί δημιουργήθηκε αυτό το κενό; Το κενό δημιουργήθηκε γιατί είναι δύσκολο να επιμείνει κανείς σε αυτού του είδους τις θεματικές.
Έχουν ξεπερασθεί ή μήπως υπάρχει ένας πόλεμος σε αυτές τις αξίες;
Όχι, είναι μια καινούργια αισθητική διαμόρφωση που προσπαθεί να απαλλαγεί από τις αξίες της Τέχνης. Να φέρουν τα πράγματα πιο κοντά, να είναι πιο εύκολα, πιο γρήγορα. Αυτά που ζωγραφίζω είναι δύσκολα, απόμακρα και υψηλά. Δεν με ενδιαφέρει όμως. Ο καθένας κάνει αυτό που μπορεί κι έχει την ευχέρεια.